Trong lần xuất hiện thứ 4 tại chương trình “Dân hỏi- Bộ trưởng trả lời”
tối nay Chủ nhật 10/3, Bộ trưởng Công Thương Vũ Huy Hoàng đã làm rõ một
số vấn đề liên quan đến hai dự án Bauxite tại Tây Nguyên đang được dư
luận quan tâm.

Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng
Với
khoảng 10 đến 11 tỷ tấn Bauxite, Việt Nam là một trong những quốc gia
được đánh giá là có trữ lượng Bauxite lớn trên thế giới. Việc đầu tư thí
điểm 2 dự án sản xuất Alumin tại Tân Rai, tỉnh Lâm Đồng và Nhân Cơ,
tỉnh Đăk Nông là bước khởi đầu cho tiến trình hình thành ngành công
nghiệp nhôm của Việt Nam trong tương lai. Đây được coi là chủ trương
đúng đắn, cần thiết và phù hợp.
Chủ
trương này đã được Đảng, Nhà nước, Quốc hội và Chính phủ cân nhắc kỹ
lưỡng trước khi giao cho Tập đoàn Than-Khoáng sản Việt Nam - Vinacomin
tổ chức triển khai. Tuy nhiên, việc chậm trễ về mặt tiến độ cộng với một
số điều chỉnh liên quan đến dự án một lần nữa làm nảy sinh những câu
hỏi liên quan đến tính khả thi, tính hiệu quả và một số lo ngại về môi
trường. Đây cũng là lý do Bộ trưởng Bộ Công Thương, ông Vũ Huy Hoàng
xuất hiện trong chương trình “ Dân hỏi- Bộ trưởng trả lời” tối chủ nhật
10/3. Đây cũng là lần thứ 4, Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng xuất hiện trong
chương trình này.
Trước tiên đề nghị Bộ trưởng cho biết cơ sở của việc Việt Nam triển khai các dự án khai thác và chế biến Bauxite tại Tây Nguyên?
Bộ trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng:
Theo kết quả thăm dò, trữ lượng Bauxite của Việt Nam là khoảng 10 - 11
tỷ tấn (là một trong một số ít nước được đánh giá là có trữ lượng
Bauxite lớn trên thế giới) tập trung chủ yếu tại khu vực Tây Nguyên,
trong đó tại tỉnh Đăk Nông là khoảng 4,6 tỷ tấn và tại tỉnh Lâm Đồng
khoảng 2 tỷ tấn. Bauxite là nguồn tài nguyên lớn, là cơ sở để hình thành
ngành công nghiệp luyện nhôm phát triển lâu dài, là một nguồn lực quan
trọng góp phần vào quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Trong
những năm gần đây, do nhu cầu nhôm kim loại tăng mạnh, dẫn đến nhu cầu
Alumin trên thế giới cũng tăng theo. Tình hình trong nước cũng diễn ra
tương tự. Theo dự báo, nhu cầu nhôm trong nước vào năm 2020 sẽ khoảng
0,75 - 1,0 triệu tấn và năm 2030 khoảng 1,6-2,0 triệu tấn (nhu cầu hiện tại khoảng nửa triệu tấn và hàng năm ta phải chi khoảng trên 1 tỷ USD nhập khẩu).
Hiện
nay, nước ta đang phải nhập khẩu 100% nhôm kim loại, nên việc triển
khai các dự án thăm dò, khai thác và chế biến Bauxite, trong đó giai
đoạn đầu là chế biến Alumin là hết sức cần thiết. Bên cạnh đó, từ việc
triển khai các dự án Bauxite tại Tây Nguyên cũng là giúp cho vùng đất
giàu tiềm năng này nhưng hiện còn rất nhiều khó khăn, có cơ hội phát
triển kinh tế xã hội, cải thiện và nâng cao đời sống của nhân dân.
Như
vậy, việc phát triển ngành công nghiệp khai thác và chế biến Bauxite là
chủ trương đúng đắn, cần thiết và phù hợp, đã được Đảng, Nhà nước xem
xét thận trọng, giao cho Vinacomin tổ chức triển khai. Vì đây là một
lĩnh vực công nghiệp mới mẻ, chúng ta chưa có kinh nghiệm, nên quan điểm
chỉ đạo là trước hết phải làm tốt công tác quy hoạch, và trong quá
trình thực hiện quy hoạch, nếu phát sinh bất cập thì phải kịp thời có sự
xem xét để điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp, phải làm thí điểm và đi từ
quy mô nhỏ lên dần quy mô lớn.
Điều
hết sức quan trọng là chúng ta chủ trương tự làm chủ đầu tư từ khâu
khai thác đến khâu chế biến Bauxite, chỉ sử dụng công nghệ nước ngoài ở
những khâu Việt Nam chưa làm được, vì Bauxite tập trung tại một địa bàn
chiến lược là Tây Nguyên. Do vậy, ở giai đoạn hiện nay, chúng ta mới đầu
tư thí điểm 2 dự án khai thác Bauxite và chế biến thành Alumin tại Tân
Rai (Lâm Đồng) và Nhân Cơ (Đak Nông).
Thưa
Bộ trưởng, được biết Dự án Tân Rai chậm tiến độ hơn 2 năm, Dự án Nhân
Cơ có thể chậm tiến độ hơn 1 năm, Bộ trưởng có thể cho biết lý do của sự
chậm trễ này là gì?
Dự
án đã được chủ đầu tư và các nhà thầu triển khai thực hiện với quyết
tâm rất cao, huy động nguồn lực lớn, được sự quan tâm thường xuyên và
chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo Đảng, Quốc hội, Chính phủ và các Bộ, ngành
liên quan, sự ủng hộ và giúp đỡ của các cấp chính quyền và nhân dân tỉnh
Lâm Đồng và Đăk Nông; tuy nhiên, các dự án vẫn bị chậm tiến độ. Nguyên
nhân chính và khách quan là các dự án có công nghệ khá phức tạp, lần đầu
tiên được đầu tư ở Việt Nam và được thi công trong điều kiện hết sức
khó khăn của vùng Tây Nguyên.
Việc
thi công hồ bùn đỏ bị kéo dài do phải rà soát, tái thẩm định thiết kế
kỹ thuật và bổ sung các giải pháp để đảm bảo an toàn cho công trình. Đây
là một trong những nguyên nhân khách quan chủ yếu dẫn đến phải kéo dài
tiến độ. Quan điểm của tôi là chúng ta phải chấp nhận kéo dài nhưng đổi
lại sẽ yên tâm hơn về mức độ an toàn công trình.
Nguyên
nhân chủ quan là chúng ta chưa có kinh nghiệm trong quản lý đầu tư các
dự án loại này; chủ đầu tư và cơ quan quản lý nhà nước, ở giai đoạn đầu
chưa thực hiện thật tốt công tác thông tin tuyên truyền, giải thích làm
cho một bộ phận trong dư luận xã hội chưa đồng thuận với việc triển khai
dự án, nên ở giai đoạn đầu của quá trình thi công có một số hạng mục đã
phải tạm dãn tiến độ chờ xem xét.
Tuy
nhiên, chủ đầu tư cũng đã hoàn thành cơ bản việc đầu tư dự án tại Tân
Rai, cuối tháng 12 năm 2012 đã sản xuất thử thành công sản phẩm Alumin
đầu tiên với chất lượng được đánh giá cơ bản đạt yêu cầu; còn đối với Dự
án Nhân Cơ, do rút được kinh nghiệm từ Dự án Tân Rai, tiến độ có được
cải thiện hơn, hiện đã thực hiện được hơn 50% khối lượng xây lắp và dự
kiến nửa đầu năm 2014 sẽ đưa vào vận hành.
Thưa
Bộ trưởng, giá Alumin tại thời điểm hiện nay đã giảm xuống mức 326,5
USD/tấn. Và như thế, chúng ta sẽ đánh giá hiệu quả của 2 dự án khai thác
Bauxite trên những cơ sở nào?
Đúng
là giá Alumin hiện tại thấp hơn giá tính toán tại thời điểm phê duyệt
dự án khoảng 10%. Nhưng tôi cho rằng việc xem xét hiệu quả kinh tế các
dự án đầu tư, nhất là những dự án có vốn đầu tư lớn, thời hạn hoạt động
dài 30 – 40 năm... cần phải dựa trên những tính toán dài hạn, không thể
chỉ căn cứ vào một thời điểm để khẳng định hiệu quả hay không hiệu quả.
Đó là chưa kể hiệu quả tổng hợp về kinh tế - xã hội của dự án, tác động
lan tỏa của dự án tại khu vực...
Thứ
nhất, phải khẳng định 2 dự án là thí điểm bước đầu để hình thành ngành
công nghiệp khai thác và chế biến nhôm của Việt Nam. Mà đã là thí điểm
thì phải có thời gian để khẳng định về mức độ chắc chắn của hiệu quả
kinh tế.
Thứ
hai, giá Alumin trên thị trường thế giới tuy hiện nay thấp hơn giá tại
thời điểm đầu năm 2009 – thời điểm phê duyệt dự án, nhưng cũng như đối
với các kim loại mầu khác, không ai đảm bảo rằng mức giá này sẽ cố định
như thế trong vòng 5 hoặc 10 năm tới.
Thứ
ba, 2 dự án thí điểm tại Lâm Đồng và Đak Nông không thuần tuý là 2 dự
án kinh doanh của một doanh nghiệp. Đối với doanh nghiệp thì hiệu quả
kinh doanh là một mục tiêu chủ yếu, nhưng đối với xã hội điều lớn hơn mà
tất cả chúng ta mong đợi là hiệu quả tổng hợp về kinh tế-xã hội đối với
phát triển vùng, phát triển ngành và phát triển nền kinh tế.
Vì
vậy, quan điểm của tôi là hãy để dự án vận hành một thời gian rồi chúng
ta sẽ có cơ sở hơn trong xem xét và đánh giá hiệu quả của dự án. Có lẽ
đó là cách tiếp cận khách quan và phù hợp. Thêm nữa, cùng với việc chủ
đầu tư tiếp tục rà soát, tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu suất sử dụng
máy móc thiết bị... thì chắc chắn hiệu quả sẽ được tăng lên.
Việc
dừng triển khai dự án cảng Kê Gà liệu có phải là bằng chứng cho thấy
những tính toán trong việc triển khai các dự án Bauxite là vội vã và
chưa thực sự chặt chẽ?
Theo
thiết kế ban đầu, dự án đầu tư xây dựng cảng Kê Gà được lập với quy mô
công suất năm 2015: 3,5 triệu tấn/ năm; năm 2020: 17,5 triệu tấn/ năm;
năm 2025: 27 triệu tấn/ năm; năm 2030: 37 triệu tấn/năm nhằm trước hết
phục vụ cho các dự án Bauxite – Nhôm của Vinacomin, và phục vụ các dự án
khai thác chế biến Titan, than cho các nhà máy điện..., có nghĩa là xây
dựng một cảng tổng hợp.
Tuy
nhiên, như đã nói ở trên, trong quá trình xem xét lại Quy hoạch
Bauxite, Chính phủ đã chỉ đạo rà soát, điều chỉnh cho phù hợp theo hướng
quy mô khác thác và chế biến nhỏ hơn trước.Tổng công suất của 2 dự án
Tân Rai và Nhân Cơ với khoảng 1,3 triệu tấn/năm, thấp hơn nhiều so với
thiết kế ban đầu. Mặt khác, hiện nay với việc tỉnh Bình Thuận đã có cảng
Vĩnh Tân và đang chuẩn bị lập dự án xây dựng cảng trung chuyển than cho
khu vực phía Nam, và việc khai thác Titan cũng đang tạm dừng cho đến
khi có dự án chế biến sâu..., thì việc dừng xây dựng cảng Kê Gà là hợp
lý.
Với
lý do trên, theo đề nghị của Vinacomin và ý kiến của các Bộ, ngành liên
quan như Bộ Công Thương, Giao thông Vận tải, Tài chính, Kế hoạch và Đầu
tư, Tài nguyên và Môi trường, Khoa học và Công nghệ..., Thủ tướng Chính
phủ đã chấp thuận cho dừng đầu tư cảng Kê Gà. Trong thực tế hầu như
chưa có sự đầu tư đáng kể nào cho dự án này.
Cuối
cùng, xin gửi tới Bộ trưởng câu hỏi liên quan đến tác động môi trường.
Như Bộ trưởng vừa phân tích, đây là 2 dự án mang tính thí điểm bước đầu,
liệu có xảy ra trường hợp sau khi hoàn tất việc thí điểm, chúng ta nhận
ra những tác động đến môi trường là không thể sửa chữa. Đặc biệt là vấn
đề bùn thải từ các dự án này ?
Tác
động môi trường là vấn đề được Đảng và Nhà nước cũng như dư luận quan
tâm đặc biệt. Chúng ta đã có nhiều bài học về môi trường, không chỉ
trong nước mà có cả trên thế giới. Chính vì vậy, Chính phủ đã giao Bộ
Tài nguyên và Môi trường cùng Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với các
Bộ, ngành tiến hành thận trọng các khâu có liên quan đến an toàn công
trình, từ thiết kế hồ bùn đỏ đến các biện pháp bảo vệ môi trường, biện
pháp xử lý hữu hiệu khi xảy ra sự cố. Ngay sau khi xảy ra sự cố vỡ hồ
bùn đỏ ở Hungary, chúng ta đã cử đoàn sang khảo sát để rút kinh nghiệm
cần thiết.
Hiện
nay, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đang hoàn thiện đề tài
ở quy mô thử nghiệm, để chuyển sang quy mô công nghiệp việc nghiên cứu
xử lý bùn đỏ để thu hồi lại xút, sản xuất sắt xốp, xỉ. Nếu thành công,
vừa sẽ mang lại nguồn thu bổ sung cho dự án, vừa giảm chi phí đầu tư.
Với
sự vào cuộc của nhiều cơ quan quản lý nhà nước, nhiều cơ sở nghiên cứu
khoa học cả trong và ngoài nước, tôi cho rằng, chúng ta có thể yên tâm
về vấn đề môi trường tại 2 dự án trên, nghĩa là không thể để xảy ra tình
trạng sau khi hoàn tất việc thí điểm lại phát sinh các hậu quả tiêu cực
về môi trường mà không thể khắc phục.
Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng.