Phóng sinh cá vàng: Mới mà cũ

Táo Quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc nhưng được Việt hóa thành huyền tích "2 ông 1 bà" - vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc.
Tuy vậy người dân vẫn quen gọi chung là Táo Quân hoặc Ông Táo. Bếp là bản nguyên của nhà khi người nguyên thủy có lửa và đều dựa trên nền móng là đất.
Ở Việt Nam, sự tích Táo Quân được truyền khẩu, rồi ghi chép, do đó có những sự khác nhau về tình tiết, nội dung chính được tóm tắt như sau:
Trọng Cao có vợ là Thị Nhi ăn ở với nhau đã lâu mà không con, nên sinh ra buồn phiền, hay cãi cọ nhau. Một hôm, Trọng Cao giận quá, đánh vợ. Thị Nhi bỏ nhà ra đi sau đó gặp và bằng lòng làm vợ Phạm Lang. Khi Trọng Cao hết giận vợ, nghĩ lại mình cũng có lỗi nên đi tìm vợ. Khi đi tìm vì tiền bạc đem theo đều tiêu hết nên Trọng Cao đành phải đi ăn xin.
Khi Trọng Cao đến ăn xin nhà Thị Nhi, thì hai bên nhận ra nhau. Thị Nhi rước Trọng Cao vào nhà, hai người kể chuyện và Thị Nhi tỏ lòng ân hận vì đã trót lấy Phạm Lang làm chồng.
Phạm Lang trở về nhà, sợ chồng bắt gặp Trọng Cao nơi đây thì khó giải thích, nên Thị Nhi bảo Trọng Cao ẩn trong đống rơm ngoài vườn. Phạm Lang về nhà liền ra đốt đống rơm để lấy tro bón ruộng. Trọng Cao không dám chui ra nên bị chết thiêu. Thị Nhi trong nhà chạy ra thấy Trọng Cao đã chết bởi sự sắp đặt của mình nên nhào vào đống rơm đang cháy để chết theo.
Phạm Lang gặp tình cảnh quá bất ngờ, thấy vợ chết không biết tính sao, liền nhảy vào đống rơm đang cháy để chết theo vợ.
Linh hồn của ba vị được đưa lên Thượng Đế. Thượng Đế thấy ba người đều có nghĩa, nên sắc phong cho làm Táo Quân, gọi chung là: Định Phúc Táo Quân (定福灶君), nhưng mỗi người giữ một việc:
Phạm Lang làm Thổ Công, trông coi việc bếp. Danh hiệu: Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân.
Trọng Cao làm Thổ Địa, trông coi việc nhà cửa. Danh hiệu: Thổ Địa Long Mạch Tôn Thần.
Thị Nhi làm Thổ Kỳ, trông coi việc chợ búa. Danh hiệu: Ngũ Phương Ngũ Thổ Phúc Đức Chánh Thần

Bộ đồ cúng Táo Quân
Người Việt quan niệm ba vị Thần Táo định đoạt phước đức cho gia đình, phước đức này do việc làm đúng đạo lý của gia chủ và những người trong nhà. Bàn thờ thường đặt gần bếp, trên có bài vị thờ viết bằng chữ Hán. Hàng năm, đúng vào ngày 23 tháng Chạp là ngày Táo Công lên chầu trời nên có nơi gọi ngày này là "Tết ông Công", lễ cúng có cá chép vì người Việt cho rằng, ông Táo cưỡi cá chép lên trời
Ngoài ra người Việt Nam còn quan niệm Táo Quân sẽ lên trời và thưa với Ngọc Hoàng Thượng Đế những sự kiện xảy ra trong năm vừa qua ở dưới trần gian. Vì thế người Việt Nam làm lễ tiễn ông Công ông Táo rất thịnh soạn với mong muốn những điều tốt đẹp nhất sẽ được thưa với Ngọc Hoàng, và những điều không may mắn hoặc không tốt sẽ được báo cáo nhẹ đi, việc làm này có thể là do Văn hóa và thói quen từ xa xưa truyền lại.

Tục lệ tốt đẹp phóng sinh cá vàng vẫn còn lưu giữ cho đến hiện tại như là lưu giữ một nét đẹp văn hóa sau khi cúng xong Ông Táo vậy. Tục lệ xưa vẫn còn đó, nét đẹp văn hóa vẫn còn đó, cách thức thì muôn hình muôn vẻ để phóng sinh cá vàng, ấy là một điều vô cùng tốt đẹp. 

Mẹ tôi vẫn hay nói với tôi rằng "Của cho không bằng cách cho". Tục lệ mà có ý nghĩa đến đâu nhưng sau lưng nó là cả một thảm họa cho môi trường sinh thái thì cũng không còn trọn vẹn ý nghĩa như ban đầu.

Chuyện mới mà chẳng mới này bao lâu nay vẫn chẳng có gì thay đổi nhiều. Nơi nào có thả cá phóng sinh, nơi nó ngập tràn các thể loại rác, đặc biệt là các túi nilon vứt đầy đường và ven các ao hồ. Phóng sinh cá vào hồ đó để làm cái gì trong khi ngoài cá ra là một loạt "phụ kiện" chẳng liên quan đến việc phóng sinh mà những "phụ kiện" đó lại góp phần hủy hoại môi trường sống của cá, gây ô nhiễm môi trường xung quanh, gây nên nhiều thể loại mùi hôi thối bốc lên gây ảnh hưởng đến môi trường.

Phóng sinh......

 Các băng rôn, các khẩu hiệu cũng chẳng giúp ích gì được nhiều khi mà chính người dân lại đang phá hủy đi môi trường sống trong lành của mình. "Của cho" như yếu tố tâm linh thì đã có, thành tâm cũng có, nhưng mà ý thức thì lại chưa có. Rõ ràng "cách cho" mà một bộ phận dân ta đang thực hiện tục lệ phóng sinh cá vàng thực sự là có vấn đề. Tạm thời không nói đến việc là đi mua một con chim hay một con cá được nhốt trong lồng hoặc chậu để thả ra sông, hồ. Người bán lại bắt được từ những chỗ đấy mang về bán cho người khác. Có cầu có cung thị trường rất hợp lý. Trời ạ! Ý nghĩa của việc phóng sinh đâu phải thế đâu..

...đính kèm phóng rác

Gìn giữ và phát huy những phong tục tâm linh là một việc đúng đắn, rất quan trọng và phải liên tục phát huy. Tuy nhiên tôi mong rằng nét đẹp văn hoá tâm linh ấy sẽ chỉ là nét đẹp văn hoá tâm linh, vẫn mãi là chính nó mặc cho thời gian có trôi đi bao lâu đi chăng nữa chứ đừng có biến tướng thành bất kỳ thứ gì, cũng đừng vì tâm linh của gia đình mình mà làm xấu đi, hay là làm ảnh hưởng đến người khác và xã hội.