Bà Đá ngôi chùa cổ tiêu biểu cho văn hóa dân tộc Việt

Chùa Bà Đá (còn gọi là Linh Quang tự) tọa lạc tại số 3 phố Nhà Thờ, gần hồ Gươm ngay giữa trung tâm thủ đô Hà Nội.

Trước kia, chùa thuộc thôn Tiên Thị (còn gọi thôn Tự Tháp hay Bảo Thiên Tự Tháp, thôn Hương Nghĩa) thuộc phường Bảo Thiên, tổng Tiên Túc, huyện Thọ Xương, phủ Phụng Thiên, kinh đô Thăng Long. Theo những bia bảng, thuyền phả và khoa giáo lưu truyền lại, chùa này khởi đầu gọi là chùa Sùng Khánh, khai sáng từ năm Bính Thân (1056), niên hiệu Long Thụy Thái Bình năm thứ ba, đời vua Lý Thánh Tôn. Sau khi xây dựng chùa xong có đúc một quả chuông đồng rất lớn, sau đó xây Tháp Bảo Thiên cao ngất gần đất chùa (nơi xây tháp này thành chùa Bảo Thiên). Chùa Bà Đá qua biến đổi thăng trầm  của lịch sử, bị chiến tranh tàn phá nhiều lần nên những xây dựng quy mô nói trên đã biến mất từ lâu.

Trong khoảng thời gian niên hiệu Hồng Đức (1470 - 1498) đời vua Lê Thánh Tông, chùa chỉ còn là một ngôi am tranh. Khi nhân dân khai móng xây tường làm chùa đã đào được một pho tượng bằng đá hình dáng phụ nữ; dân chúng cho là Thánh Giáng, liền đưa lên thiết lập bàn thờ, xây chùa ngói để thờ phụng. Sau đó, pho tượng này bị mất. Ba thế kỷ sau, đến cuối đời Lê Trịnh (1767 - 1782), khi đào đất xây tường làm lại ngôi chùa, tường xây lên lại đổ, đào sâu xuống nữa thì tìm thấy pho tượng đá. Dân gian cho rằng tượng đá rất linh thiêng. Cho nên, khi việc tu tạo ngôi chùa hoàn thành, khách thập phương kéo đến lễ bái ngày càng đông đúc. Từ đó, người ta quen gọi đây là chùa Bà Đá. Năm Bính Ngọ (1786), quân Mãn Thanh tàn phá thành Thăng Long trước khi quân của vua Quang Trung tiến vào, chùa Bà Đá cũng chịu chung số phận. Đất chùa bỏ hoang một thời gian, bị lấn chiếm chỉ còn lại một khoảnh nhỏ. Khi dân sở tại dọn sạch khu đất còn lại thì tìm thấy pho tượng đá cũ vẫn còn nguyên vẹn dù chìm ngập dưới đống tro tàn. Nhân dân vui mừng, gom góp cất lại ngôi chùa và qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, chùa Bà Đá có dáng vóc như  ngày nay.

Kiến trúc độc đáo nhất của ngôi chùa này chính là mái hiên thấp được đỡ bằng bốn chiếc cột đá có kích thước khiêm nhường, tương xứng. Trên cột có các họa tiết chạm khắc rất tinh xảo và mềm mại, miêu tả cảnh bốn mùa và tứ quý. Nhưng có lẽ, những cây cột này được coi là đẹp nhất Hà Nội bởi gốc tích của nó. Theo lời của một nhà sư, bốn cây cột đá là món quà của Đức cha Nhà thờ Lớn dâng tặng trụ trì chùa Bà Đá năm xưa để tỏ lòng biết ơn công cứu mạng. Trong những năm nhà Nguyễn cấm đạo, tu sĩ Thiên chúa giáo bị truy bắt, chạy vào tá túc trong chùa và được nhà chùa che chở. Đến khi tai qua nạn khỏi, các vị tu sĩ đã về đất Ninh Bình, vùng có nhiều thợ đá giỏi, tài hoa, chọn phiến đá đẹp tạo thành những cây cột đá tặng nhà chùa.

Ngày nay, chùa Bà Đá được chọn làm trụ sở Thành  hội Phật giáo Hà Nội.