Khoảng trống phía sau “thế hệ vàng”

Có vẻ như ngược với quy luật “thầy già, con hát trẻ”, trên sàn diễn TP.HCM nhiều năm nay, sự toả sáng của “thế hệ vàng” vẫn luôn che mờ những gương mặt trẻ. Nói chính xác hơn, độ “chênh” về trình độ nghề nghiệp giữa họ và các diễn viên thế hệ đàn em hãy còn là một khoảng cách lớn. Một vài tài năng trẻ có khả năng kế tục cũng chỉ là những con én lẻ loi, khó tạo ra nổi một mùa xuân mới cho sân khấu.

NSƯT Thành Lộc và NSƯT Việt Anh trong Dạ Cổ Hoài Lang – vở diễn từng là dấu ấn nghệ thuật của sân khấu TP.HCM vào thập niên 80, 90 thế kỷ trước, với hơn 300 suất diễn. Ảnh: Thanh Hiệp

Hơn một thập kỷ qua, khi hầu hết các đoàn kịch ở Hà Nội bị coi là đã “chết lâm sàng” thì việc các sàn diễn sân khấu ở TP.HCM vẫn thường xuyên sáng đèn hàng tuần đã trở thành niềm mơ ước của không ít nghệ sĩ lẫn công chúng trong cả nước. Thế nhưng, không khó nhận ra sự tồn vong của những nơi này hầu hết, nếu không muốn nói là tất cả, đều phụ thuộc vào một vài ngôi sao gạo cội được đông đảo khán giả yêu thích, nói một cách nôm na là những cái tên để bán vé. Phần lớn họ nằm trong số những diễn viên được công luận vinh danh là “thế hệ vàng”, tốt nghiệp cách nay trên 20 năm, được khán giả mến mộ từ thời họ còn xuân sắc cho đến tận ngày nay, khi đã bước vào tuổi trung niên, không ít người trong họ đã bắt đầu lui về vị trí làm dàn bao trong các vở diễn. Có thể kể một vài gương mặt tiêu biểu như Thành Lộc, Hữu Châu (IDECAF), Hồng Vân, Bảo Quốc, Minh nhí, Minh Hoàng… (Phú Nhuận); Thành Hội, Ái Như, Thanh Thuỷ, Kim Xuân, Tuyết Thu… (Hoàng Thái Thanh); Nguyễn Việt Anh, Công Ninh, Thanh Hoàng, Mỹ Uyên… (5B Võ Văn Tần)…
Bệ phóng của lớp diễn viên “thế hệ vàng”
Nhiều người cho rằng việc sân khấu thành phố có cả một thế hệ diễn viên tài năng cùng xuất hiện như đã từng diễn ra trong thời điểm cách đây trên dưới 20 năm là một món quà vô giá. Thế nhưng, có được “món quà” đó là vì các diễn viên “thế hệ vàng” ngày ấy đã được đặt trên một nền tảng là những “bệ phóng”, từ chính bản thân họ, từ ngôi trường họ được đào tạo và từ môi trường xã hội. Bệ phóng từ bản thân, ấy là bên cạnh một năng khiếu bẩm sinh trời cho còn là một thái độ sinh tử với sân khấu.
Ở ngôi trường họ học, thầy cô chính là những thần tượng, những tấm gương soi, đáng kính từ nghề nghiệp cho đến nhân cách. Kỷ luật được đưa lên hàng đầu, vì vậy, dù thầy cô rất khó, luôn la rầy, có lúc dùng tới đòn roi để răn dạy, nhưng học trò vẫn răm rắp nghe lời. Trong thời gian học, tuyệt đối không được nhận sô ở bên ngoài, ngoại trừ những buổi diễn phục vụ do nhà trường tổ chức. NSƯT Hữu Châu kể một kỷ niệm khó quên: nghe lời rủ rê, anh và Hữu Nghĩa một bữa trốn đi diễn tấu hài và đã bị phạt nêu tên, phải đứng giữa sân trường. Một lần, anh có một cơ hội lớn, được mời đóng vai thứ chính trong một bộ phim truyện nhựa, được một nhà biên kịch nổi tiếng đến tận trường xin phép, nhưng cô giáo chủ nhiệm không đồng ý, bảo rằng học trò mình nghề nghiệp mới nhập môn như tờ giấy trắng, biết gì mà đóng. Tuy hơi buồn vì bị vuột mất cơ may đầu đời, nhưng càng học, càng “hú hồn” vì thấy nhiều điều chưa biết nên sau này anh lại rất mang ơn cô giáo đã ngăn mình đúng lúc. Ngoài một thái độ luôn “kính trên, nhường dưới”, rất tôn ti trật tự giữa lớp đàn anh và lớp đàn em, thế hệ của Hữu Châu còn được học bài bản, kỹ lưỡng rất nhiều môn; thực hành từ những bài tập đơn giản đến những tiểu phẩm phức tạp, những biến đoạn từ truyện, tiểu thuyết, rồi mới đến kịch ngắn, kịch dài… và không được bỏ qua một giai đoạn học nào. Số điểm dành cho vở tốt nghiệp của trò cũng là thang bậc đánh giá năng lực của thầy nên cả thầy lẫn trò đều dốc hết tâm sức cho việc dạy và học.

Không khó nhận ra sự tồn vong của các sân khấu nhỏ TP.HCM hầu hết đều phụ thuộc vào một vài ngôi sao gạo cội được đông đảo khán giả yêu thích, nói một cách nôm na là những cái tên để bán vé. Họ nằm trong số những diễn viên được vinh danh là “thế hệ vàng”.

Những nỗ lực học tập cùng thái độ sinh tử với sân khấu của lớp diễn viên “thế hệ vàng” còn được nâng cao bởi một bệ phóng thứ ba, đó là một môi trường xã hội thuận lợi khi sân khấu chưa bị cạnh tranh nhiều bởi các phương tiện giải trí khác. Có ít loại hình văn nghệ để lựa chọn nên đêm đêm, công chúng thường tìm đến với sân khấu như một món ăn tinh thần không thể khác. Sự hăm hở của người xem và thái độ làm nghề đầy lửa của người diễn đã tạo nên sự cộng hưởng thăng hoa, người này chính là động lực của người kia. Người xem được thoả mãn và người diễn được trải nghiệm.

Bên cạnh làm nghề, NSND Hồng Vân còn mở lớp đào tạo diễn viên kịch, vun vén từng hạt mầm cho sân khấu trong tương lai. Ảnh: Nguyễn Á

“Hố tử thần” của thế hệ diễn viên trẻ
Lý giải nguyên nhân vì sao người trẻ với lợi thế hơn hẳn về xuân sắc, vẫn không đủ sức hút bằng thế hệ “tiền bối” trên sân khấu, không ít diễn viên lớp trước cho rằng phần đông các diễn viên trẻ bây giờ muốn mau chóng trở thành người nổi tiếng chứ không phải giỏi nghề. Họ không cần “sinh tử” với sân khấu vì có nhiều ngả đường trước mặt đang sẵn sàng chào mời, trong đó, đóng phim truyền hình đang là trào lưu thời thượng, vừa mau nổi tiếng, vừa cho thu nhập cao gấp trăm lần đóng kịch. Bởi vậy, không ít người mới vào trường năm thứ nhất chưa học hỏi được gì về nghề diễn đã thành “sao” khi được phim truyền hình lăngxê. Nổi tiếng và kiếm tiền dễ như vậy nên không mấy diễn viên trẻ tha thiết với chuyện rèn giũa nghề nghiệp để trở thành một diễn viên sân khấu, mặc dù trường lớp chính quy vẫn được họ xem là chiếc áo sang trọng để làm nghề. Thêm vào đó, kỷ cương nhà trường bây giờ cũng không còn nề nếp như xưa, các đoàn phim cứ ào ạt vào trường tuyển diễn viên, cả trò lẫn thầy cùng đua nhau lên sóng nên chuyện học từ lâu dường như đã trở thành “chuyện nhỏ”. Chưa kể tình trạng nhà nhà mở lớp, người người đứng dạy hầu cung cấp kiểu “fast food” cho những “con tàu há mồm” phim truyền hình đang đói diễn viên.
Những ồn ào bề nổi đó chẳng khác gì những cái “hố tử thần” đang giăng ra trên cung đường của người trẻ theo nghiệp sân khấu. Không phải họ không biết, nhưng cuộc sống buộc họ phải chọn lựa, “đi phim” để kiếm tiền, đến lúc “phim nhàn” mới trở về sân khấu. Về mái nhà xưa với trái tim nguội lạnh, hẳn khó đủ lửa để làm họ toả sáng như những đồng nghiệp thế hệ trước.
Bất lực vì bao năm miệt mài đi tìm những nhân tố mới kế thừa mà gần như trắng tay, NSƯT Thành Hội, một trong những trụ cột của sân khấu Hoàng Thái Thanh lắc đầu thất vọng. Sự trống trải ở phía sau khiến anh giờ đây như muốn buông xuôi “tới đâu thì tới, không có kẻ tiếp nối, không còn gì nữa thì nghỉ thôi”. NSƯT Hữu Châu vừa tham gia tuyển sinh cho một trường sân khấu. Mỗi buổi anh phải coi “giò cẳng” 40 thí sinh, may lắm chỉ chọn được một vài em nhờ có… ngoại hình. Còn với đàn em ở sân khấu IDECAF, anh chỉ “chấm” được vài người có triển vọng. “Đó là những em ham học hỏi, biết nghe lời khuyên, không tự cao tự đại”, anh nhận xét. Số còn lại, anh biết mặt mà không biết tên vì chạy sô phim truyền hình, lâu lâu mới tới sân khấu...